Ṱhumetshedzo ya B: Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka: Sia ḽa Lushaka

  1. Khethekanyo ya 84 ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vha na iṅwe khethekanyo ṱhukhu i tevhelaho:

    1. Phresidennde u fanela u kwamana na Vhathusa-Phresidennde—
      1. kha mveledziso na tshumiso ya mbekanyamaitele dza muvhuso wa lushaka;
      2. kha mafhungo oṱhe a yelanaho na ndangulo ya Khabinethe na nga u ita mushumo wa Khabinethe;
      3. kha u ṋetshedza Vhathusa-Phresidennde mishumo;
      4. phanḓa ha musi a tshi ita u thola hufhio kana hufhio fhasi ha Ndayotewa kana mulayo ufhio na ufhio zwi tshi katela na u tholwa ha vhaambasada kana vhaṅwe vhaimeleli vha zwa vhudipulomati;
      5. phanḓa ha musi a tshi thola khomishini ya ṱhoḓisiso;
      6. phanḓa ha musi a tshi vhidza referandamu; na
      7. phanḓa ha musi a tshi hangwela kana u vhofholola vhatshinyi.

  2. Khethekanyo ya 89 ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vha na iṅwe khethekanyo ṱhukhu i tevhelaho:

    1. Khethekanyo ṱhukhu ya (1) na (2) dzi shuma na kha Muthusa-Phresidennde.

  3. Pharagirafu ya (a) ya khethekanyo ya 90 (1) ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vhalea nga nḓila i tevhelaho:

    (a) Muthusa-Phresidennde o tholiwaho nga Phresidennde;

  4. Khethekanyo ya 91 ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vhalea nga u rali:

    91. Khabinethe

    1. Khabinethe yo vhumbiwa nga Phresidennde, Vhathusa-Phresidennde na—
      1. Minisṱa vha sa fhiriho 27 vhane vha vha miraḓo ya Buthano ḽa Lushaka, vho tholiwaho hu tshi tevhedzwa khethekanyo ṱhukhu ya (8) u swika 12; na
      2. Minisṱa muthihi ane a si vhe muraḓo wa Buthano ḽa Lushaka nahone o tholiwaho hu tshi tevhedzwa khethekanyo ṱhukhu ya (13) tenda Phresidennde a tshi shuma a kwamana na Vhathusa-Phresidennde na vharangaphanḓa vha mahoro ane a khou dzhenelela, vha tshi vhona u tholiwa ha Minisṱa onoyo ho tea.
    2. Ḽihoro ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽo faraho madzulo a si ho fhasi ha 80 kha Buthano ḽa Lushaka ḽo tea u thola Muthusa-Phresidennde muthihi a tshi bva kha miraḓo ya Buthano.
    3. Arali hu si na ḽihoro kana ḽihoro ḽithihi ḽo fara madzulo a 80 kana u fhira Buthanoni, ḽihoro ḽine ḽa vha na madzulo manzhisa ḽo faraho tshiimo tsha vhuvhili tsha tshivhalo tsha madzulo tshihulusa ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽalo ḽo tea u thola Muthusa-Phresidennde muthihi a tshi bva kha miraḓo ya Buthano.
    4. Musi o nangiwa, Muthusa-Phresidennde a nga nanga u sala e muraḓo kana a guma u vha muraḓo wa Buthano.
    5. Muthusa-Phresidennde vha nga shumisa maanḓa nahone vha fanela u ita mishumo yo kumedzwaho ofisi ya Muthusa-Phresidennde nga Ndayotewa kana yo avhelwaho yeneyo ofisi nga Phresidennde.
    6. Muthusa-Phresidennde u fara ofisi—
      1. u swika 30 Lambamai 1999 nga nnḓa ha u thivhiwa kana u litshiswa nga ḽihoro ḽine ḽa thola hu tshi tevhedzwa khethekanyo ṱhukhu ya (2) na (3); kana
      2. u swika muthu o khethwaho sa Phresidennde nga murahu ha khetho ifhio na ifhio ya Buthano ḽa Lushaka yo farwaho phanḓa ha ḽa 30 Lambamai 1999 a tshi thoma u shuma.
    7. Tshikhala ofisini ya Muthusa-Phresidennde tshi nga ḓadzwa nga ḽihoro ḽo nangaho onoyo Muthusa-Phresidennde.
    8. Ḽihoro ḽi re na madzulo a 20 kha Buthano ḽa Lushaka nahone ḽe ḽa dzhia tsheo ya u dzhenelela kha muvhuso wa vhuthihi, ḽo fanelwa nga u avhelwa ofisi nthihi kana nnzhi dza Khabinethe dzine malugana nadzo Minisṱa vho bulwano kha khethekanyo ṱhukhu ya (1) (a) vha tea u tholiwa u ya nga tshivhalo tsha madzulo ane Buthano ḽa Lushaka ḽa vha nao hu tshi vhambedzwa na tshivhalo tsha madzulo o farwaho nga maṅwe mahoro a zhenelelaho.
    9. Ofisi dza Khabinethe dzi fanela u avhelwa mahoro u ya nga maitele a tevhelaho—
      1. Mukovhe kana tshivhalo tsha madzulo nga ofisi tshi fanela u tiwa nga u kovha tshivhalo tshoṱhe tsha madzulo kha Buthano ḽa Lushaka ḽa mahoro oṱhe ane a khou dzhenelela nga tshivhalo tsha dziofisi dzine malugana nadzo Minisṱa vho bulwaho kha khethekanyo ṱhukhu ya (1).
      2. Vha tea u tholiwa, ho ingwa nthihi.
      3. Mvelelo hu sa sedzwi tshararu na tshafumi tshi tevhelaho arali tshi hone, ndi tshivhalo tsha madzulo nga ofisi.
      4. Tshivhalo tsha dziofisi tsho teaho u avhelwa ḽihoro ḽi shelaho mulenzhe tshi tiwa nga u kovha tshivhalo tshoṱhe tsha madzulo a Buthano ḽa Lushaka nga tshivhalo itsho tsho bulwaho kha pharagirafu ya (b).
      5. Mvelelo, hu tshi tevhedzwa pharagirafu ya (e) dzi sumba tshivhalo tsha ofisi tsho teaho u avhelwa ḽeneḽo ḽihoro.
    10. Phresidennde nga murahu ha musi o kwamana na Muthusa-Phresidennde na vharangaphanḓa vha mahoro a khou dzhenelelaho u fanela—
      1. u ta ofisi dzine dza fanela u avhelwa mahoro ane a khou dzhenelela u ya nga tshivhalo tsha ofisi dze a avhelwa nga khethekanyo ṱhukhu ya (9);
      2. u thola u ya nga iṅwe na iṅwe ya ofisi muraḓo wa Buthano ḽa Lushaka ane a vha muraḓo wa ḽihoro ḽine ḽa khou ṋewa phothifoḽio yeneyo nga fhasi ha phara ya (a), sa Minisṱa a re na vhuḓifhinduleli ha yeneyo ofisi;
      3. arali zwa vha na ndeme u itela ndivho dza Ndayotewa kana zwi tshi itelwa vhuvhusi havhuḓi, ha fhambanywa u tiwa hu re kha pharagirafu ya (a), u ya nga khethekanyo ṱhukhu ya (9);
      4. ha fheliswa u tholiwa huṅwe na huṅwe hu re fhasi ha pharagirafu ya (b)—
        1. arali Phresidennde a humbelwa uri a ite ngauralo nga murangaphanḓa wa ḽihoro ḽine Minisṱa a vha muraḓo waḽo; kana
        2. arali zwa vha zwi tshi khou tea u itelwa Ndayotewa kana vhuvhusi havhuḓi; kana
      5. u ḓadza arali zwo tea, ho sedzwa pharagirafu ya (b) , tshikhala tshi re kha ofisi ya Minisṱa.
    11. Khethekanyo ṱhukhu ya (10) i tea u shumiswa nga muya wo katelwaho kha kuhumbulele kwa muvhuso wa vhuthihi ha lushaka, nahone Phresidennde na vhaṅwe vhashumi zwavho vhane vha kwamea vha fanela u lwela u swikelela nyanḓano tshifhinga tshoṱhe malugana na u shumiswa ha iyo khethekanyo ṱhukhu, tenda arali hu sa konwi u swikelelwa nyanḓano nga ha—
      1. u shumiswa ha maanḓa o bulwaho kha phara ya (a), (c) kana (d)(ii) ya iyo khethekanyo ṱhukhu, hu ḓo ṱanganedzwa tsheo ya Phresidennde;
      2. u shumiswa ha maanḓa o bulwaho kha pharagirafu ya (b), (d)(i) kana (e) ya khethekanyo ṱhukhu yeneyo ane a kwama muthu ane a si vhe muraḓo wa ḽihoro ḽa Phresidennde, tsheo ya murangaphanḓa wa ḽihoro ḽine muthu onoyo a vha muraḓo i ḓo ṱanganedzwa; na
      3. u shumiswa ha maanḓa o bulwaho kha phara ya (b) kana ya (e) ya khethekanyo ṱhukhu yeneyo ane a kwama muthu ane a vha muraḓo wa ḽihoro ḽa Phresidennde, hu ḓo ṱanganedzwa tsheo ya Phresidennde.
    12. Arali u tiwa hufhio kana hufhio ha u avha dziofisi ha vha hu ho fhambanaho nga fhasi ha khethekanyo ṱhukhu ya(10) (c), Minisṱa vha kwameaho vha tea u ṱutshela ofisi dzavho fhedzi vho fanelwa, hune zwa vha zwo tea, nga u tholiwa hafhu kha dziṅwe ofisi dzo avhelwaho mahoro avho u ya nga u tiwa ho fhambanaho.
    13. Phresidennde—
      1. O kwamana na Vhathusa-Phresidennde na vharangaphanḓa vha mahoro vhane vha khou dzhenelela, u fanela—
        1. u ta yeneyo ofisi ya Minisṱa o bulwaho kha khethekanyo ṱhukhu ya (1) (b) arali zwa ṱoḓea hu tshi tevhedzwa tsheo ya Phresidennde fhasi ha yeneyo khethekanyo ṱhukhu.
        2. u thola malugana na yeneyo ofisi muthu ane a si vhe muraḓo wa Buthano ḽa Lushaka, sa Minisṱa a re na vhuḓifhinduleli kha yeneyo ofisi.
        3. u ḓadza arali zwo fanela, tshikhala malugana na yeneyo ofisi; kana (a) nga murahu ha u kwamana na Vhathusa- Phresidennde na vharangaphanḓa vha mahoro ane a khou dzhenelela, u fanela u fhelisa u tholiwa hufhio na hufhio fhasi ha phara ya (a) arali zwa ṱoḓea hu u itela Ndayotewa kana hu tshi itelwa muvhuso wavhuḓi.
    14. Miṱangano ya Khabinete i fanela u tshimbidzwa nga Phresidennde, kana arali Phresidennde o laedza ngauralo, nga Muthusa-Phresidennde: Tenda ha vha na uri Vhathusa-Phresidennde vha tshimbidza miṱangano ya Khabinethe nga u sielisana nga nnḓa ha musi ṱhoḓea dza shishi dza muvhuso na muya wo katelwaho kha kuhumbulele kwa muvhuso wa vhuthihi ha lushaka dzi tshi zwi ṱoḓa nga iṅwe nḓila.
    15. Khabinethe i fanela u shuma nga maitele ane a dzhiela nṱha muya wa u ṱoḓa nyanḓano o katelwaho kha kuhumbulele kwa muvhuso wa vhuthihi ha lushaka khathihi na ṱhoḓea ya muvhuso u shumaho.

  5. Khethekanyo ya 93 ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vhalea sa hezwi:

    93. U tholiwa ha Vhathusa-Minisṱa

    1. Phresidennde nga murahu ha u kwamana na Vhathusa-Phresidennde vha Khorotshitumbe na vharangaphanḓa vha mahoro vhane vha dzhenelela kha khabinethe a nga sika poswo dza Vhathusa-Dziminisṱa.
    2. Ḽihoro ḽo tendelwa u avhelwa poswo nthihi kana dzi fhiraho nthihi dza Vhathusa-Minisṱa nga u lingana na nga maitele ane ofisi dza Khabinethe dza avhiwa ngao.
    3. Mbetshelo dza khethekanyo ya 91 (10) u swika (12) dzi a shuma, dzi na tshanduko dzo teaho, ho sedzwa Vhathusa-Minisṱa, nahone kha u shuma honoho Minisṱa kha khethekanyo yeneyo kana ofisi zwi tea u vhaliwa sa zwine zwa amba Muthusa-Minisṱa kana poswo ya Muthusa-Minisṱa onoyo.
    4. Arali muthu o tholiwa sa Muthusa-Minisṱa wa ofisi ifhio na ifhio yo kumedzwaho Minisṱa—
      1. onoyo Muthusa-Minisṱa u fanela u shumisa na u shuma maimoni a Minisṱa o teaho, maanḓa afhio na afhio na mishumo yo ṋetshedzwaho onoyo Minisṱa hu tshi tevhedzwa mulayo ufhio na ufhio kana nga iṅwe nḓila ine ya nga ṋetshedzwa onoyo Muthusa-Minisṱa nga Minisṱa hu tshi tevhedzwa ndaela dza Phresidennde; na
      2. u bulwa hufhio na hufhio kha mulayo ufhio na ufhio ha onoyo Minisṱa hu fanela u dzhiiwa hu hu katelaho u bulwa ha Muthusa-Minisṱa o farelaho u ya nga u ṋetshedzwa ho bulwaho nga fhasi ha phara ya (a) nga Minisṱa ane onoyo Muthusa-Minisṱa a khou farela ene.
    5. Tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe musi Minisṱa a siho kana nga tshiitisi tshifhio na tshifhio, a sa koni u shumisa maanḓa afhio na afhio kana u ita mushumo ufhio na ufhio wa ofisi, Phresidennde a nga thola Muthusa-Minisṱa muṅwe na muṅwe kana muthu muṅwe na muṅwe uri a shume vhuimoni ha Muthusa-Minisṱa, o bulwaho khamusi nga u angaredza kana nga u shumisa maanḓa o sumbedzwaho kana u ita mushumo.

  6. Khethekanyo ya 96 ya Ndayotewa ntswa i lavhelelwa u vha na dziṅwe khethekanyo dzi tevhelaho:

    1. Vhominisṱa vha na vhuḓifhinduleli nga muthihi nga muthihi kha Phresidennde na kha Buthano ḽa Lushaka kha u laula ofisi dzavho nahone miraḓo yoṱhe ya khabinethe sa zwenezwo vha na vhuḓifhinduleli vho ṱangana kha u ita mishumo ya muvhuso wa lushaka na mbekanyamaitele dzawo.
    2. Dziminisṱa vha fanela u laula ofisi dzavho hu tshi tevhedzwa mbekanyamaitele yo tiwaho nga Khabinethe.
    3. Arali Minisṱa a kundelwa u laula ofisi hu tshi tevhedzwa mbekanyamaitele ya Khabinethe, Phresidennde a nga ṱoḓa uri Minisṱa onoyo a ite uri ndaulo ya ofisi i anane na yeneyo mbekanyamaitele.
    4. Arali onoyo Minisṱa a kundelwa u tevhedza ṱhoḓea dza Phresidennde a nga fhasi ha khethekanyo ṱhukhu ya (5), Phresidennde a nga mu bvisa ofisini—
      1. arali e Minisṱa o bulwaho kha khethekanyo ya 91 (1) (a), nga murahu ha u kwamana na Minisṱa, nahone arali Minisṱa a si muraḓo wa Ḽihoro ḽa Phresidennde kana a si murangaphanḓa wa ḽihoro ḽi no khou dzhenelela, na nga murahu ha u kwamana na murangaphanḓa wa ḽihoro ḽeneḽo ḽa Minisṱa; kana
      2. arali e Minisṱa o bulwaho kha khethekanyo ya 91 (1)(b), nga murahu ha u kwamana na Vhathusa- Phresidennde na vharangaphanḓa vha mahoro a shelaho mulenzhe.